KHUYẾN KHÍCH PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ TRONG NĂM NĂM ĐẦU ĐỜI
- Người viết: Góc Montessori lúc
- Blog - Lời khuyên, Mẹo vặt & Kinh nghiệm
- - 0 Bình luận
Theo bà Maria Montessori, trẻ em từ sơ sinh đến sáu tuổi là độ tuổi trí não hấp thu. Liên hệ đến ngôn ngữ, điều này nghĩa là trẻ em học ngôn ngữ chỉ đơn giản là hấp thụ và tiếp thu môi trường ngôn ngữ xung quanh mình. Tôi không biết bạn thế nào, nhưng là một người nước sống ở Việt nam gần mười năm thì tôi ước gì điều này cũng áp dụng với cả người lớn!
Vậy thì, làm thế nào chúng ta khuyến khích sự phát triển ngôn ngữ của bé con khi ở nhà? Và quá trình này sẽ thế nào khi con dần lớn lên? Trong bài viết này, tôi sẽ chia sẻ những cách chúng tôi đã và đang áp dụng để khuyến khích sự phát triển ngôn ngữ của hai bé gái nhà tôi từ lúc sơ sinh cho tới hai tuổi. Tôi cũng sẽ chia sẻ một vài phương pháp cũng như học cụ/ giáo cụ được sử dụng trong lớp học Montessori dành cho phát triển ngôn ngữ khi bé lớn hơn, và làm thế nào để sử dụng chúng tại nhà.
Từ sơ sinh tới chập chững biết đi
Trong những tháng đầu đời, các con không cần các thứ khác nhiều ngoài ba mẹ. Với khoảng thời gian gắn bó này, bạn có vô số cơ hội trò chuyện với con. Nói chuyện với con và hát cho con nghe là những cách hoàn hảo để trẻ bơi trong bể ngôn ngữ. Trong Montessori, chúng tôi tin vào việc tôn trọng một đứa trẻ từ lúc mới sinh - một điều bạn có thể làm là nói chuyện với bé và giải thích khi mình di chuyển cơ thể của con. Nếu bạn đã quen thuộc với phương pháp nuôi dạy con cái Magda Gerber hoặc RIE thì có thể bạn đã thực hiện rồi đấy. Ví dụ nhé, nếu bạn cần đổi tã cho bé, hãy nói với con bạn đang làm gì: “Được rồi nào, tới lúc đổi tã của con rồi nhé, con đã tè rồi và giờ cái tã đã bị ướt. Bây giờ mẹ sẽ nhấc con lên đặt con nằm ở trên tấm thảm của con nha. Rồi, giờ mẹ đang mở tã ra, và nhấc cái chân bé xinh của con lên - một, hai - con có hai cái chân.” Hãy kể lại những gì bạn đang làm cho bé nghe. Bằng cách này, con bạn sẽ thành một thành viên tích cực trong mỗi hoạt động đang diễn ra, và bạn sẽ dần hình thành thói quen để bé tham gia vào tất cả các hoạt động diễn ra với con. Với một người luôn tự nói chuyện thành tiếng với bản thân, điều này rất dễ làm! Nhưng nếu bạn không mấy khi kể lại một ngày của bạn thành tiếng thì có thể bạn sẽ mất một thời gian để làm quen, thực hành, và sớm thôi nó sẽ trở thành bản năng thứ hai của bạn.
Khi trẻ bắt đầu phát ra âm thanh, hãy nhớ rằng tất cả những tiếng bi bô đáng yêu đó là minh chứng cho việc con đang cố gắng giao tiếp với chúng ta. Ngay từ thuở ban đầu, hãy dành thời gian ngồi đối mặt với con, và tạo ra âm thanh bằng cách di chuyển miệng của bạn theo các hình dạng khác nhau, bé sẽ cố gắng bắt chước theo. Luôn tôn trọng trí thông minh của trẻ - tránh việc bắt chước ngôn ngữ trẻ con, thay vào đó hãy phản hồi và nói thành câu đầy đủ. Khi trẻ bập bẹ từng tiếng, các phản hồi của bạn sẽ kích thích phản ứng của con bằng giọng nói, và trẻ sẽ cố gắng tập nói. Hãy thử trò chuyện với con cả ngày, đặc biệt là để đáp lại những nỗ lực giao tiếp của con với ba mẹ.
Sách, sách và sách. Hãy đọc sách cho bé con của bạn, thậm chí là từ lúc con mới sinh! Có một số cuốn sách có độ tương phản cao dành cho thị giác còn rất ‘sơ khai’ của con. Đọc sách giúp trẻ tiếp xúc với nhiều cách sử dụng ngôn ngữ khác nhau, đó là chưa kể đến các hình ảnh minh họa cũng cho con cơ hội khám phá ngôn ngữ nhiều hơn nữa. Khi bạn đọc, hãy nói với con về các bức tranh trong sách, nói về nhân vật hoặc động vật trong hình, các màu sắc bạn thấy, đếm đồ vật, nói cảm nhận về cuốn sách, bất cứ thứ gì bạn có thể kết nối tới để mang cuối sách liên tưởng tới cuộc sống. Hãy nhớ rằng, ở tuổi này, bé có một trí tuệ thẩm thấu, và tất cả những gì bạn nói đều nhằm xây dựng nên sự phát triển ngôn ngữ của con.
Trẻ chập chững
Các bài thơ và bài hát đồng dao là một cách phát triển ngôn ngữ thú vị. Thông thường, các bài đồng dao luôn có vần điệu, như vậy trẻ em sẽ phát triển được kỹ năng thính giác bằng cách phân biệt giữa các âm thanh và lắng nghe nhạc trong lời hát. Khi con bắt đầu biết nói, sự lặp đi lặp lại những vần điệu đơn giản này trong suốt bài đồng dao cùng với yếu tố âm nhạc khiến chúng trở nên vui nhộn và dễ hát. Hoạt động này giúp rèn luyện các cơ miệng và lưỡi, khuyến khích sự phát âm rõ ràng, một khi con học được một từ nào đó, bé sẽ muốn lặp lại nhiều lần để hỗ trợ phát âm. Bên cạnh hát bài đồng dao, chúng ta sẽ bổ sung thêm các cử chỉ tay và ngón tay để thu hút con vào bài đồng dao, trong khi phát triển thính giác, thị giác và xúc giác.
Chơi trò ‘I-spy’. Khi con bắt đầu quan tâm đến chữ in và chữ cái thì trò chơi “Bí mật theo dõi” (I-spy) là một khởi đầu tuyệt vời. Chọn một đồ vật, ví dụ, một đồ chơi hình con bò và nói “Với đôi mắt nhỏ này, mẹ đang bí mật theo dõi một thứ bắt đầu bằng âm ‘b-b-b’. Trẻ sẽ nhìn vào con bò và nói “Con bò!”. Cùng với con, bạn có thể gọi tên cho những thứ khác bắt đầu bằng âm đó, tất nhiên là bạn phải hướng dẫn trước rồi. Nhớ nhấn mạnh âm ‘b’ khi nói từng từ như ‘bô, ba, bánh’.
Với tiếng Anh thì bạn cũng chuẩn bị đồ vật tương tự (ví dụ con heo nhé), nhưng lúc này, bạn sẽ nói "I spy with my little eyes something that starts with the sound ‘p-p-p’', bé sẽ chỉ vào con heo và nói 'pig'. Đầu tiên nên dạy trẻ nghe âm đầu, âm cuối, cuối cùng là âm giữa. Đây là bước đệm đầu tiên tuyệt vời trước khi chuyển sang chữ cái.
Giáo cụ Montessori
Có thể bạn đã thấy Bộ thẻ 3 phần Montessori (3-part Montessori cards) nổi tiếng? Chúng là một bộ giáo cụ Montessori quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển ngôn ngữ, có thể được sử dụng trong giai đoạn sớm để phát triển ngôn ngữ nói cũng như nền tảng giúp trẻ phát triển khả năng nhận diện chữ in. Nói một cái đơn giản, trẻ sẽ tìm cách ghép thẻ hình với thẻ tên cho đúng với ‘thẻ đáp án’ (thẻ đầy đủ vừa có hình vừa có tên gọi). Ở giai đoạn ban đầu, cách sử dụng phổ biến là bạn sẽ cho trẻ tìm và kết hợp một đồ vật thực với các thẻ hình ảnh tương ứng - nếu con đang học về động vật nông trại, bạn có thể chuẩn bị các mô hình động vật trong một cái rổ đặt cùng với thẻ hình ảnh của những con vật đó. Con có thể học tên của từng con vật khi chúng ghép mô hình với ảnh trên thẻ. Giai đoạn tiếp theo, khi con đã hiểu về bảng chữ cái, bạn có thể sử dụng các thẻ tên để ghép với thẻ hình, và sau đó kiểm tra với thẻ đầy đủ (đáp án) xem có đúng hay không.
Còn nếu con bạn thể hiện sự thích thú với chữ cái và các chữ in, đã có nền tảng vững vàng trong việc nhận biết các âm, thì đây có thể là thời điểm thích hợp để tiếp cận Bộ chữ nhám (sandpaper letters). Ở trường, thường thì trẻ khoảng bốn tuổi sẽ được học bộ giáo cụ này, tuy nhiên bạn phải đi theo sự hứng thú cũng như khả năng của con (follow the child). Bộ chữ nhám như là những viên gạch lát sàn, với mỗi chữ cái được in trên một thẻ bằng giấy nhám rất mịn. Đây là một nguồn thông tin xúc giác để con bắt đầu học chữ cái, phát âm, cũng như hình dạng chữ. Các phụ âm được viết trên thẻ bằng màu hồng trong khi nguyên âm sẽ là màu xanh lam. Các chữ cái được dạy bằng cách tiếp cận đa giác quan. Khi dò theo nét của các chữ cái, con sẽ có được trí nhớ cơ bắp (muscle memory) về hình dạng của mỗi chữ cái khi nghe phát âm ra từng từ - bắt đầu với những âm phổ biến nhất. Khi con đang học hình dạng chữ cái bằng trí nhớ cơ bắp thì điều quan trọng là bé cần đồ chữ theo đúng hướng để giúp bé có nền tảng tốt cho việc tập viết sau này. Bạn có thể tìm mua bộ chữ nhám, hoặc có thể tự chuẩn bị giáo cụ này tại nhà chỉ với một ít giấy nhám, bìa cứng và keo dán!
Hộp âm thanh (Sound boxes) là một cách tuyệt vời khác để khuyến khích nhận thức về âm đầu/ giữa/ cuối trong từ (với tiếng Anh nhé). Bạn có thể đặt một cái rổ với các món đồ vật khác nhau tìm thấy xung quanh nhà mà có âm đầu giống nhau. Sau đó, chúng ta sẽ cùng con khám phá món đồ trong rổ cũng như phát âm của mỗi từ. Đầu tiên, bạn sẽ hướng dẫn và tạo sự liên kết bằng cách nói thành tiếng và con sẽ bắt đầu tham gia vào trò chơi. Nếu bạn muốn bắt đầu một bộ sưu tập toàn bộ các bảng chữ cái, bạn có thể đặt các đồ vật vào cốc giấy và đặt vào khay - sau đó bạn có thể viết chữ cái lên cốc giấy nha.
Bộ chữ cái di động (Moveable alphabet) là một hộp các chữ cái nhỏ bằng gỗ, ghép các chữ nhỏ này với nhau để thành từ. Trẻ em sẽ sử dụng những kiến thức tích lũy được trước đó từ hoạt động với bộ chữ nhám và sự hiểu biết về âm thanh chữ cái từ các trò chơi như Tôi gián điệp (I spy) hoặc Hộp âm thanh (Sound boxes) để hình thành nên từ. Tôi từng thấy các nguồn giáo cụ tương tự tại Thành phố Hồ Chí Minh, cũng như đã mua trước đây - mặc dù các bộ giáo cụ này thường là chữ in thay vì chữ thường (chữ thường sẽ được ưu tiên sử dụng hơn). Bộ chữ cái di động cũng áp dụng cùng quy luật màu sắc như giấy nhám - nguyên âm là màu xanh lam, và phụ âm là màu đỏ. Một lần nữa, trẻ có trải nghiệm đa giác quan trong việc xây dựng từ khi vừa nghe, phân biệt từng âm, và sắp xếp chữ cái gỗ để ghép thành từ. Thường chúng ta sẽ bắt đầu với các nguyên âm trước (với tiếng Anh thì sẽ là nguyên âm đơn) và mình sẽ tìm các đồ vật, mô hình tương tự với âm đó cho con.
Ví dụ, bạn đang giới thiệu với con âm /a/, bạn có thể lấy một vài đồ vật quanh nhà phát âm có chữ này như cái ca, quả na ; hoặc âm /ô/ thì có thể là ô tô (đồ chơi), cái tô, cái bô,... (Tùy theo vùng miền mọi người sẽ có cách tiếp cận và ví dụ khác nhau cho bé). Còn với tiếng Anh, ví dụ khi học âm /o/, bạn có thể chuẩn bị một vài món đồ như cái nồi (pot), cây lau nhà (mop),... Bé sẽ gọi tên đồ vật, tách riêng từng âm, và ghép chữ cái tương ứng với mỗi âm. (Lưu ý: nên dạy các con chữ viết thường trước chữ viết hoa, vì phần lớn các con sẽ gặp chữ viết thường trong cuộc sống xung quanh).
Hãy luôn nhớ rằng bé con của bạn có một trí não hấp thu, và các con học ngôn ngữ khi con được bao quanh bởi ngôn ngữ. Cần tránh suy nghĩ rằng bạn phải đơn giản hóa ngôn ngữ nói với con - thay vào đó bạn hãy sử dụng vốn từ ngữ phong phú nhé. Ví dụ, khi bé biết tới từ ‘chim’, hãy bắt đầu gọi tên các loài chim khác nhau khi nói với con về các con chim trong tranh ảnh hoặc ngoài đời thực. Gần đây, tôi đã may mắn có một kỳ nghỉ dài ở ven biển Mũi Né với con gái. Chúng tôi dành phần lớn thời gian bên ngoài, và ngắm những con chim đã trở thành một hoạt động yêu thích buổi sáng của chúng tôi. Con gái tôi, lúc ấy là 23 tháng tuổi, đã tỏ ra rất thích chim chóc. Tôi đã đi theo sự ‘dẫn dắt’ của con và tìm hiểu thêm tên của một số loài chim địa phương. Chẳng bao lâu, bé đã có thể chỉ vào những con chim và gọi tên, bé nói “Nhìn con chim khách kìa”, hoặc “Con nghe thấy tiếng chim bìm bịp lớn” khi chúng tôi đi dạo buổi sáng. Ngôn ngữ không bao giờ là quá khó, hay quá nâng cao với các bé, qua cách xây dựng vốn từ phù hợp, bạn có thể giúp bé trên hành trình xây dựng và phát triển ngôn ngữ. Hãy cho bộ não bọt biển của con hấp thu thật nhiều nhé!
Góc Montessori hy vọng bạn thấy bài viết này hữu ích. Cảm ơn.
Được viết bởi,
Góc Montessori
Viết bình luận
Bình luận